بررسی آخرین وضعیت املاک و موقوفات ایرانیان (یزدی ها )در هند

سرویس مقالات و یادداشت های یزدفردا :نویسنده: محمد حسین جداری فروغی-چکیده مقاله: سابقه‏ی مهاجرت ایرانیان به هند را از چند صد سال پیش می‏توان جستجو کرد. براساس شواهد و زمینه‏های تاریخی، همبستگی دیرینه‏ی رفت و آمدهای بین هند و ایران در سفرهای تاجران، مداحان، شاعران، عارفان، عالمان، جهانگردان، جنگجویان و بالاخره در مهاجران وجود داشته است

مقدمه

سابقه‏ی مهاجرت ایرانیان به هند را از چند صد سال پیش می‏توان جستجو کرد. براساس شواهد و زمینه‏های تاریخی، همبستگی دیرینه‏ی رفت و آمدهای بین هند و ایران در سفرهای تاجران، مداحان، شاعران، عارفان، عالمان، جهانگردان، جنگجویان و بالاخره در مهاجران وجود داشته است.

حدود یک قرن پیش بر اثر شدت خشکسالی در استان یزد و بخصوص در روستاهای تفت گروهی از یزدیان مسلمان و زرتشتی تصمیم گرفتند از چهار جهت به سوی کشورهای دیگر مهاجرت کنند در این میان برخی شرق را انتخاب کردند و با تحمل رنج فراوان به وسیله‏ی شتر از طریق خشکی یا کشتی از طریق دریا به هند کوچ کردند و در شهرهای بمبئی، پونا، حیدرآباد، کلکته و سایر شهرهای هند مستقر شدند و به مشاغل چای فروشی، مغازه‏داری رستوران‏داری مشغول و با فعالیت، به کسب و پیشه‏ی خود رونق بخشیدند برخی نیز طی مدارج عالی تحصیلی به مشاغل علمی دست یافتند. به غیر از زرتشتیان و یزدیان که غالب جمعیت ایرانیان مقیم هند را تشکیل می‏دهند تعدادی خانواده‏های شیرازی، بوشهری، شوشتری، لاری، کولی، ارمنی و یهودی از دیرباز در بمبئی سکونت کرده‏اند که آثار ابنیه و اماکن موقوفات از قبیل قبرستانها، مساجد، حسینیه‏ها، مستقلات تجاری و مسکونی حاصل همت و تلاش آنهاست. در هشتاد سال اخیر گروهی از ایرانیان مقیم هند وقتی می‏دیدند ایرانیانی که در هند فوت می‏کنند اموال آنان بلاتکلیف می‏ماند بویژه این موضوع در مورد املاک بلاوارث بیشتر حس می‏شد بدین جهت تصمیم گرفتند برای حفظ و بقای املاک و موقوفات ایرانیان و امکان اجرای نیات خیرخواهانه‏ی صاحب موقوفات در هر شهر انجمن‏هایی را تشکیل دهند تا متولی این گونه موقوفات بوده و در راستای نظر واقف به امور موقوفه‏ها بپردازند. این انجمن‏ها در بدو تأسیس هر یک دارای اساسنامه‏ی مدون و ثبت شده می‏باشد و اعضای آن از طرف ایرانیان مقیم آن شهر انتخاب می‏شوند و امور موقوفات و عواید و مخارج آنها را به عهده دارند. لازم به ذکر است که در بدو تأسیس این گونه انجمنها اعضای آنان کلا ایرانی بوده و تابعیت ایران و گذرنامه ایرانی داشتند ولی به مرور زمان به علت طولانی بودن اقامت و به منظور امکان برخورداری از مزایای اجتماعی هند عملا بعضی از آنان صرفا ملیت ایرانی خود را حفظ کردند و بعضی دیگر کماکان ایرانی بوده و به عنوان یک ایرانی مقیم در هند سکونت دارند.

اینک آخرین وضعیت ابنیه و اماکن و موقوفات ایرانیان در شهرهای مختلف اجمالا به این شرح بیان می‏شود.

تقسیم‏بندی املاک ایرانیان در هند

املاک ایرانیان در هند به چهار دسته تقسیم می‏شوند:

1- املاک جمهوری اسلامی ایران؛

2- املاک استیجاری بلند مدت (90 ساله) جمهوری اسلامی ایران؛

3- موقوفات، ابنیه و اماکن ایرانیان؛

4- تأسیسات مذهبی مراجع و ارگانهای جمهوری اسلامی ایران.

هدف ما در این بررسی تنها مورد سوم یعنی موقوفات است و لذا بحث را در همین مورد مطرح می‏کنیم.

موقوفات و ابنیه ‏ی ایرانیان در هند

براساس شواهد و قراین موجود و اظهارات مطلعین در اکثر شهرهای هند، ایرانیان دارای موقوفات و ابنیه می‏باشند. در شهرهایی که ایرانیان هنوز در آنها زندگی می‏کنند تا آنجایی که مقدورات آنان اجازه داده در نگهداری موقوفات کوشیده‏اند.

اگر چه در این راه تشکیلاتی به نام انجمن ایرانیان برای خود به پا کرده و منافعی از این طریق در ظاهر به عنوان عواید از موقوفات برای صرف امور خیرات کسب کرده‏اند ولی به هر حال در حفظ و بقای این ابنیه و اماکن همت گمارده‏اند؛ ولی در شهرهایی که به تدریج ایرانیان از آنها کوچ کرده‏اند اکثر موقوفات دچار مشکلات شده بدین صورت که یا به دست شیعیان هندی افتاده یا تحت نظر اوقاف استان مربوطه قرار گرفته است.

اماکن و موقوفات واقع در بمبئی (ایالت مهاراشترا)

موقوفات حاجی زین‏العابدین شیرازی

این موقوفه در سال 1914 میلادی توسط مرحوم حاجی زین‏العابدین شیرازی وقف امور خیریه به منظور کمک به ایرانیان و برگزاری مراسم مذهبی شد و در سوم اکتبر 1952 در اداره‏ی اوقاف شهر بمبئی تحت شماره 681.B به ثبت رسیده است. موقوفه‏ی یاد شده دارای چهار مجموعه‏ی عرصه و اعیان مسکونی و تجاری جمعا به مساحت 493ر22 یارد مربع شامل حسینیه و مدرسه و مستغلات تجاری و مسکونی بوده که توسط متولیان آن اداره می‏شود.

مجموعه‏ی موقوفات مرحوم زین ‏العابدین شیرازی به این شرح است:

1- مدرسه و حسینیه ‏ی امین در منطقه‏ی دونگری (معروف به منطقه‏ی امام باره). این حسینیه دو طبقه است و 500 متر مربع مساحت دارد.

2- مستغلات تجاری و مسکونی شامل پنج طبقه و دارای 30 واحد آپارتمان و 12 باب مغازه واقع در خیابان ابراهیم رحمة الله که همه‏ی آنها در اجاره‏ی افراد و خانواده‏ها قرار دارد و به علت اقامت طولانی آنان و همچنین سابقه‏ی طولانی مستأجرین مغازه‏ها، ماهیانه مبلغ بسیار ناچیزی دریافت می‏شود. تمثال مبارک حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری در داخل و دفتر حسینیه نصب شده بود.

3- مستغلات تجاری واقع در خیابان ابراهیم رحمة الله با 12 باب مغازه در اجاره افراد قرار دارد که آن هم به علت قدمت اشتغال جنبه‏ی سرقفلی پیدا کرده و اجاره‏ی بسیار کمی دریافت می‏شود.

4- یک مجتمع مسکونی در منطقه‏ی بایکلا به مساحت 8000 متر مربع دارای چندین واحد آپارتمان به صورت سوئیت با اجاره‏ی بسیار کم در اختیار خانواده‏های مختلف هندی اعم از مسلمان و غیر مسلمان قرار داد.

این موقوفات تحت نظارت اعضای تولیت اداره می‏شود.

اعضای تولیت عبارتند از دکتر زمانی، سید جلال جلالی و سید مهدی جلالی.

بنا به اظهار اعضای تولیت، عایدات موقوفات همان‏طور که اشاره شد به علت اقامت طولانی و اشتغال به کار بسیار ناچیز است ولی در عین حال درآمد آن صرف امور خیریه، حسینیه و مدرسه‏ی علوم دینی موقوفه‏ی تحت نظارت می‏شود.

موقوفات حاج محمد حسن شیرازی

موقوفه‏ ی یاد شده توسط مرحوم حاج محمد حسن

شیرازی وقف شده و دارای عماراتی به این شرح است:

1- عمارت مسجد ایرانیان و مستغلات آنها (معروف به مغول مسجد) با دو مجموعه‏ی تجاری و مسکونی.

این مسجد که تنها مسجد ایرانیان در بمبئی است و در منطقه‏ی امام باره قرار دارد بسیار دیدنی است و با کاشی‏کاری اصفهان جدیدا بازسازی شده است و 8 باب مغازه و 10 اتاق ملحق به آن دارد که مغازه‏ها و اتاقها در اجاره مستأجرین است و به علت قدمت اقامت آنان اجاره‏ی کمی دریافت می‏شود.

2- مجموعه‏ ی ساختمانی سهراب و کریم؛ این مجموعه 1 قطعه زمین و 2 عمارت واقع در منطقه‏ی گراندرود بمبئی دارد و مساحت آن 771 یارد مربع بوده و در اجاره‏ی مستأجرین است.

3- قطعه زمینی به نام مونت پروپرتی به مساحت 22,402 یارد مربع با دو واحد ساختمانی موجود در آن که کلا در اختیار مستأجرین قرار دارد که این مجموعه نیز به علت قدمت اقامت مستأجرین از اجاره‏بهای کمی برخوردار است.

اعضای تولیت موقوفات حاج محمد حسن شیرازی عبارتند از خانم پروین نمازی، آقای رضا صابونچی و خانم فریده جیشی.

بنا به اظهار متولیان کلیه ‏ی عایدات اماکن مسکونی - تجاری موقوفه‏ی تحت نظارت، صرف امور خیریه و مسجد می‏شود.

موقوفات شوشتری‏ ها

این موقوفه که در منطقه‏ی امام باره بمبئی قرار دارد یک باب حسینیه و 4 واحد تجاری و 14 واحد مسکونی ملحق به حسینیه دارد و از طرف شوشتری‏های مقیم بمبئی وقف شده است. کلیه‏ی مستأجرین مغازه‏ها و واحدهای مسکونی قدیمی بوده و اجاره بسیار کمی پرداخت می‏کنند.

اعضای تولیت عبارتند از خانم پاشا بیگم، آقای ابو القاسم نجفی کاشانی و آقای صابونچی.

موقوفات انجمن فتوت (یزدی‏ها)

مجموعه‏ی موقوفات انجمن فتوت یزدی‏ های مقیم بمبئی با کمک مالی ایرانیان یزدی مقیم بمبئی خریده شده و اماکن مذهبی و واحدهای مسکونی و تجاری دارد و عایدات آن از طرف اعضای انجمن جمع‏آوری و خرج امور خیرات و حسینیه می‏شود. این مجموعه که در منطقه‏ی امام باره بمبئی واقع شده شامل دفتر انجمن، حسینیه، مدرسه، نانوایی، کتابخانه و مستغلات مشتمل بر 55 واحد ملحق به حسینیه اعم از مسکونی و تجاری است. کل مساحت آن 20,000 متر مربع بوده و 75 سال پیش تأسیس شده است.

اعضای انجمن عبارتند از پروفسور سید محمد

حسین، غلامعلی پاینده، محمدرضا پاک‏نژاد، سید مصطفی میر کریم‏زاده، میرزا عباس شهبازیان، عباس رضوان و سید حسین نجفی. تمثال حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری در دفتر این حسینیه نصب بود.

موقوفات حضرت ابوالفضل العباس

این موقوفه روبه‏روی ساختمان انجمن فتوت در بمبئی قرار دارد که به نام موقوفات حضرت ابوالفضل العباس (ع) معروف است شامل سه طبقه مستغلات مسکونی و تجاری می‏باشد که در اجاره‏ی مستأجرین بوده و بنا به اظهار متولیان آن، اجاره‏ی بسیار کمی از بابت آن دریافت می‏شود.

اعضای تولیت عبارتند از پروفسور سید محمد حسینی، محمد حسین شخصی، علی اکبر مهربان و محمدرضا پاک‏نژاد.

قبرستان کهنه‏ ی ایرانیان

مساحت زمین این قبرستان 800 متر مربع است و از حدود 150 سال پیش از سوی شهرداری بمبئی به منظور دفن اموات ایرانیان و شیعیان اهدا شده است. این قبرستان در منطقه ‏ی مرین لاین - یکی از مناطق بسیار معروف بمبئی - و در وسط این شهر واقع شده و یک مسجد کوچک دارد؛ ولی در حال حاضر به علت تکمیل شدن قبرستان از آن استفاده نمی‏شود و متروکه باقی مانده است.

بنا به اظهار متولیان 16 سال پیش شهرداری اخطاریه داده بود که قبرستان را جمع‏آوری کنند که با تلاش متولیان آن موضوع منتفی شد. به هیئت امنا توصیه شد که قبرستان را مجددا احیا کنند و مورد استفاده قرار دهند تا چنین مشکلاتی پیش نیاید که این پیشنهاد مورد پذیرش قرار گرفت.

اعضای تولیت قبرستان عبارتند از: پروفسور حسینی، سید جلال جلالی و ابوالقاسم کاشانی.

قبرستان رحمت آباد

این قبرستان به مساحت 8,000 متر مربع در جنوب شهر بمبئی قرار دارد و 90 سال از سوی شهرداری بمبئی به لحاظ تکمیل شدن قبرستان کهنه جهت دفن اموات ایرانیان و شیعیان مقیم بمبئی اهدا شده است. حجت الاسلام و المسلمین رجبی یکی از روحانیون وقت در 22 فوریه 1988 در آن قبرستان دفن شده است که اکثر ایرانیان به هنگام ورود به قبرستان از مقبره‏ی آن مرحوم دیدار می‏کنند و برای روح او فاتحه می‏خوانند و شدیدا مورد احترام ایرانیان مقیم بمبئی است.

اعضای تولیت قبرستان عبارتند از پروفسور حسینی، محمد آقا شیرازی، باقر شیرازی سید حسین سوداگران، مهدی مندیل و سید جلال جلالی.

شایان ذکر است جنب قبرستان رحمت آباد ایرانیان در بمبئی قبرستان اسرائیلی‏ ها قرار دارد که متروکه است و قرار است شهرداری بمبئی آن را به پارک تبدیل کند و به لحاظ وسعت مناسب قبرستان ایرانیان احتمال استفاده‏ی شهرداری از بخشی از زمین قبرستان ایرانیان بعید به نظر نمی‏رسد. البته در این رابطه متولیان قبرستان پیش‏بینی لازم را انجام داده و اطراف قبرستان را دیوار و حصارکشی کرده‏اند.

قبرستان مغول

این قبرستان در منطقه‏ ی پانوا قرار دارد و 500 متر مربع مساحت دارد و زمین آن حدود 150 سال پیش از سوی شهرداری جهت دفن اموات ایرانیان و شیعیان مقیم بمبئی اهدا شده است. آخرین متولی آن فردی به نام ابراهیم بوشهری بوده که اخیرا فوت کرده و قبرستان فعلا بلاتصدی و بلااستفاده است.

آقای پروفسور حسینی رئیس انجمن فتوت بر این قبرستان نظارت غیر مستقیم دارد.

قبرستان بزرگ پارسیان

در مرکز شهر بمبئی قبرستان بسیار بزرگی مشرف به دریا قرار دارد که متعلق به پارسیان می‏باشد. این قبرستان حدود 20,000 متر مربع است.

شایان ذکر است پارسیان مقیم بمبئی که از دیرباز در بمبئی اقامت دارند از افراد متمول و سرمایه ‏دار بزرگ بمبئی محسوب می‏شوند. این گروه از ایرانی‏تبارها همزمان با ورود سپاه اسلام به ایران در قرن اول هجری به هند آمدند.

زینبیه ‏ی بربر علی

این زینبیه در منطقه‏ی بوری محله بمبئی قرار دارد که مساحت آن 3,000 متر مربع است و 4 طبقه دارد و از 150 سال پیش توسط ایرانیان مقیم آن زمان ساخته شده و تا چندی پیش خانواده‏ای به نام نمازی متولی آن بوده‏اند ولی پس از فوت آنها مدتی بلامتولی بوده و اخیرا نیز به نظارت اوقاف بمبئی در آمده است.

حسینیه ‏ی شیعیان واقع در احمدآباد

در شهرستان احمدآباد در فاصله‏ ی تقریبا 400 کیلومتری بمبئی، حدود 80 سال پیش حسینیه‏ای از ایرانیان مقیم آن شهر احداث شد. قبلا در طول اقامت ایرانیان تولیت آن حسینیه را ایرانیان بر عهده داشتند ولی در اثر مهاجرت در حال حاضر هیچ ایرانی‏یی در آن شهر زندگی نمی‏کند و حسینیه به دست شیعیان مقیم این شهر اداره می‏شود.

اماکن و موقوفات واقع در پونا (ایالت ماهاراشترا)

کلیه‏ی اماکن و موقوفات متعلق به ایرانیان مقیم شهر پونا براساس شرح وظایف مندرج در اساسنامه ‏ی انجمن هیئت ایرانیان اثنی عشری پونا تحت نظارت اعضای تولیت موقوفات قرار دارد که برابر مقررات مندرج در اساسنامه با نظارت اعضای تولیت و اعضای انجمن ایرانیان مقیم پونا عواید آن جمع‏آوری و صرف حسینیه و امور خیرات می‏شود.

انجمن ایرانیان مقیم پونا در سال 1900 تأسیس شده و در سال 1951 به ثبت رسیده است. اعضای این انجمن عبارتند از 1- حاج عبدالحمید جعفری (حاج آقا طاهر) رئیس انجمن؛ 2- حاج سید اکبر اعرابیان نائب رئیس انجمن؛ 3- حاج محمد حسین مستان دبیر انجمن؛ 4- ماشاءالله اسماعیلی عضو انجمن؛ 5- حسنعلی خلیلی عضو انجمن، 6- محمد صالح جعفری؛ 7- محمد پاداش عضو انجمن؛ 8- عباس نعیم آبادی عضو انجمن؛ 9- احمد بابائی عضو انجمن.

اعضای تولیت موقوفات ایرانیان مقیم پونا عبارتند از 1- محمد حسین شفیع‏زاده؛ 2- محمد حسین مستان؛ 3- محمد پاداش؛ 4- عبد الحمید جعفری؛ 5- محمد جواد بایگان.

شایان ذکر است هر سه سال یکبار با حضور ایرانیان مقیم پونا و با نظارت نماینده نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در بمبئی انتخابات انجمن برای عضویت انجمن انجام می‏گیرد.

بانی مؤسس انجمن ایرانیان پونا مرحوم حاج آقا فاریا و بانی مؤسس تولیت موقوفات پونا مرحوم حاج آقا بوشهری بوده است. تمثال مبارک حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری در دفتر حسینیه نصب بود.

موقوفه‏ ی حاج محمدجواد اصفهانی

این موقوفه به وسعت 8,107 یارد مربع زمین واقع در خیابان کلیسا در مرکز شهر پونا شامل حسینیه، دفتر انجمن، کلینیک بیماران، مدرسه، اتاق مراجعین، 6 واحد آپارتمان مسکونی و یک واحد آپارتمان جهت اقامت امام جماعت حسینیه است که در تاریخ 26 آوریل 1913 توسط مرحوم حاج محمدجواد اصفهانی وقف شده است. این موقوفه در سال 1950 تحت شماره‏ی B0112 در اداره‏ی ثبت پونا به ثبت رسیده است.

کلیه‏ ی واحدهای آپارتمانی این موقوفه در اختیار مستأجرین قرار دارد که به علت اقامت طولانی اجاره‏بهای بسیار کمی پرداخت می‏کنند. در هر صورت عواید این موقوفه تحت نظر اعضای تولیت جمع‏آوری با هماهنگی اعضای انجمن صرف امور خیرات می‏شود.

ساختمان بابانی‏پت

این ساختمان به مساحت 1,000 متر مربع واقع در منطقه‏ی بابانی‏پت پونا از بودجه‏ی انجمن خریداری شده و در اختیار مستأجرین است. با توجه به اینکه این ساختمان با مستأجر خریداری شده مستأجرین آن به علت اقامت طولانی اجاره‏ی کمی پرداخت می‏کنند و درآمد حاصل از این مجتمع صرف هزینه‏های حسینیه می‏شود.

آپارتمان کورگان

این آپارتمان نیز که در منطقه‏ی گورگان شهر پونا قرار دارد و مساحت آن 35 مترمربع است از سوی متولیان موقوفات از درآمد موقوفات خریداری شده و در اجاره بوده و درآمد ناچیز حاصل از اجاره‏ی آن به حساب موقوفات واریز می‏شود.

آپارتمان دویکا

این آپارتمان در سال 1998 از سوی مرحوم محمد کاظم معمار وقف حسینیه شده است مساحت این آپارتمان 70 مترمربع واقع در منطقه‏ی دویکای شهر پونا بوده و در حال حاضر در اجاره‏ی مستأجرین است و درآمد آن، که باز به علت قدمت سکونت مستأجرین اجاره‏ی ناچیزی دارد صرف امور خیریه‏ی حسینیه می‏شود.

مستغلات مرحوم حاج غلامرضا عابد یزدی

این مستغلات در سال 1990 از سوی مرحوم حاج غلامرضا عابد یزدی به حسینیه وقف شده است. مستغلات یاد شده در منطقه‏ی وان‏دری پونا قرار دارد و متراژ آن 200 مترمربع است و کل ساختمان در اجاره‏ی مستأجرین قرار دارد.

ساختمان مرحوم حسن خلیلی رحمت آبادی

مرحوم حسن خلیلی رحمت آبادی یکی از اعضای سابق انجمن ایرانیان مقیم پونا ساختمانی را به متراژ 800 مترمربع بر حسینیه وقف کرده است. این ساختمان در جاده‏ی مهاتما گاندی قرار دارد و دو طبقه است و 8 مستأجر دارد. کرایه‏ی آن توسط پسر مرحوم حسن خلیلی جمع‏آوری می‏شود ولی علی‏رغم وجود وقف‏نامه، خانواده‏ی آن مرحوم از تسلیم ساختمان به انجمن یا متولیان موقوفات خودداری کرده و تاکنون از تسلیم عواید ساختمان امتناع ورزیده‏اند.

واحد مسکونی در منطقه‏ ی ناناپت

دو اتاق در یک واحد مسکونی در منطقه ‏ی ناناپت شهر پونا از بودجه‏ی انجمن ایرانیان مقیم پونا خریداری شده و در اختیار مستأجرین قرار دارد و درآمد حاصل از آن صرف حسینیه می‏شود.

قبرستان جنت آباد

مساحت این قبرستان 000 / 220 فوت مربع است. در سال 1909 مرحوم حاج محمد حسن کاشانی 000 / 40 فوت مربع زمین به عنوان قبرستان ایرانیان خریداری و وقف دفن اموات ایرانیان مقیم پونا کرده و به شماره‏ی ثبت 211-F در سال 1952 در دفتر اوقاف شهر پونا ثبت شده است. 45 سال پیش انجمن ایرانیان مقیم پونا با جمع‏آوری کمک مالی از ایرانیان 000 / 180 فوت مربع زمین کنار قبرستان را از دولت مهاراجه‏ی وقت پونا خریداری و به قبرستان اضافه می‏کنند. قبرستان محصور در پادگان ارتش پونا است و با دو قبرستان دیگر یکی قبرستان مسیحیان و دیگری قبرستان بهائیان به ترتیب همجوار است. این قبرستان در جاده‏ی شولاپور (جاده‏ی حیدر آباد) که یکی از مناطق معروف شهر پونا است قرار دارد. حدود 40 سال پیش ارتش هند به بهانه‏ی گسترش پادگان درخواست خرید قسمتی از قبرستان را برای الحاق به پادگان کرد که انجمن موافقت نکرد و ارتش به دادگستری پونا شکایت کرد که در نتیجه‏ی فعالیت انجمن و به همت مؤمنین اهل تسنن پونا دادگاه به نفع انجمن رأی داد.

سال گذشته عده‏ ای هندی به پشتیبانی یکی از سرکرده‏های پونا خواستند قسمتی از زمین قبرستان را تصرف کنند و همزمان این کار را در مورد قبرستان مسیحیان نیز انجام دادند که با تلاش انجمن و شکایت به دادگاه پونا رأی به خلع ید از متصرفین صادر شد و دادگاه آنان را محکوم کرد ولی بخشی از زمین قبرستان مسیحیان به دلیل عدم مقابله و پیگیری از سوی متولیان آن قبرستان به تصرف گروهی از هندویان در آمد. سال گذشته انجمن ایرانیان مقیم پونا اقدام به حصارکشی کامل اطراف قبرستان کردند.

شایان ذکر است قبرستان مسیحیان پونا که در کنار قبرستان ایرانیان قرار دارد حدود 200 سال قدمت تاریخی دارد.

ضمنا آرامگاه فرزندان مرحوم کاشانی و همسر ایشان در قبرستان جنت آباد پونا قرار دارد.

اماکن و موقوفات واقع در حومه‏ی دهلی

تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد در دهلی موقوفاتی به نام ایرانیان وجود ندارد ولی بنا به اظهار معتمدین محل در شهرهای حومه‏ ی دهلی موقوفاتی از ایرانیان از زمانهای قدیم به صورت حسینیه و مسجد باقی مانده است که به تدریج به دلیل مهاجرت ایرانیان از آن شهرها این اماکن یا به دست شیعیان هندی افتاده یا اینکه با نظارت اوقاف محل اداره می‏شود از آن جمله می‏توان به بزرگترین مجموعه‏ی معروف به بارگاه ائمه‏ی اطهار در شهر لکنو

نزدیک دهلی به نام حسینیه ‏ی آصفیه اشاره کرد که از موقوفات نیشابوری‏های قدیم مقیم آن شهر می‏باشد که حال حاضر توسط اوقاف محل اداره می‏شود. همچنین مدرسه علوم دینی علی بن ابی‏طالب (ع) در شهر بوپال هند نزدیک دهلی که ملحق به حسینیه‏ی شیعیان آن شهر است و از موقوفات قدیم ایرانیان محسوب می‏شود و متولی فعلی آن فردی به نام حاج آقا مقداد موسوی است. همچنین در 200 کیلومتری دهلی در شهر بندیشور موقوفه‏ای از شیعیان ایرانی وجود دارد که در حال حاضر به دلیل عدم سکونت ایرانیان در آن شهر در اختیار شیعیان هندی قرار گرفته است.

اماکن و موقوفات واقع در کلکته (ایالت بنگال غربی)

موقوفه‏ ی مرحومه بی‏بی فضل النساء حسینیه‏ی بی‏بی انارو

حسینیه‏ ی بی‏بی انارو به مساحت 75 هزار فوت مربع موقوفه‏ی مرحومه بی‏بی فضل النساء است. این حسینیه در سال 1833 میلادی در میدان پارک شهر کلکته تأسیس شده است. مرحومه بی‏بی فضل النساء از شیعیان ایرانی الاصل بود.

اعضای تولیت حسینیه بی‏بی انارو عبارتند از 1- حاج محسن علی شیرازی و 2- حاج فاضل اما رضوی.

این حسینیه ملحقاتی ندارد و هزینه‏های آن از سوی مردم تأمین می‏شود.

موقوفه‏ ی مدرسه‏ی ارامنه‏ی ایرانی مقیم کلکته

این مجتمع آموزشی حدود 80 سال پیش از سوی ایرانیان ارمنی مقیم کلکته وقف مدرسه شده است و از موقعیت محلی خوبی به لحاظ قرار گرفتن در مرکز شهر برخوردار است.

موقوفه ‏ی مرحوم سیدعلی خان

حسینیه‏ ی گل‏گوتی

150 سال پیش مرحوم سیدعلی خان ایرانی مقیم کلکته، ملکی را در منطقه‏ ی گل تولای به عنوان حسینیه وقف کرد. این ملک 500 متر مربع مساحت دارد و دارای 10 مغازه می‏باشد. عایدات مغازه‏ها که به علت قدمت اشتغال مستأجرین بسیار کم و ارزش سرقفلی پیدا کرده است به هر حال صرف امور خیریه و حسینیه می‏شود. متولی فعلی آن محمد عقیل حسین شیعه هندی می‏باشد.

حسینیه‏ ی حاج محسن

این حسینیه که یک مدرسه‏ی علوم دینی نیز به آن ملحق است در منطقه‏ی گل تولای (منطقه‏ی امام باره) قرار دارد از جانب مرحوم حاج محسن یکی از اتباع ایرانی مقیم کلکته وقف حسینیه شده است.

شایان ذکر است مرحوم حاج محسن فاقد اولاد بوده و لذا حسینیه مدتی توسط متولیان ایرانی اداره می‏شد ولی بر اثر اختلاف در مورد اداره‏ی حسینیه فعلا اوقاف کلکته نظارت آن را به عهده گرفته است.

حسینیه‏ ی کربلایی محمدخان

حسینیه کربلایی محمدخان بزرگترین حسینیه ‏ی کلکته است. این حسینیه در منطقه‏ی گل‏تولا (امام‏باره) واقع است و 150 سال پیش توسط مرحوم حاج کربلایی محمدخان یکی از شیرازی‏های مقیم کلکته به عنوان حسینیه وقف ایرانیان شده است.

مساحت آن حدود 1,500 متر مربع و دارای 50 باب مغازه است که در دست مستأجرین قدیمی قرار دارد و بدین جهت اجاره‏ی بسیار کمی دریافت می‏شود. در حال حاضر متولی این موقوفه حاج حسن شیرازی است.

حسینیه‏ ی باگوالی گوتی

این ملک موقوفه‏ ی مرحوم حاج محمد حسین اصفهانی است که سه طبقه دارد و در منطقه‏ی گل تولای (امام باره) کلکته قرار دارد. این حسینیه در سال 1890 ساخته شده و وقف ایرانیان شده است و حدود 50 مغازه ملحق به آن می‏باشد و 1,000 متر مربع مساحت دارد. عایدات مغازه‏ها اگر چه به لحاظ قدمت مستأجرین آن کم است در عین حال وصول و هزینه‏ی امور خیرات و حسینیه می‏شود. متولی فعلی این حسینیه حاج علی عباس شیرازی است.

حسینیه‏ ی نظرعلی خان

این حسینیه از سوی مرحوم نظرعلی خان از ایرانیان معتمد در حدود 150 سال پیش وقف شده است. مرحوم نظرعلی خان یکی از شیرازی‏های معروف مقیم کلکته بوده و حسینیه موقوفه 40 مغازه دارد و تحت نظر کمیته‏ ای متشکل از دکتر اسد احمد و سید صفدر میرزا - از شیعیان هندی - اداره می‏شود. عایدات مغازه‏ها به لحاظ قدمت اشتغال مستأجرین بسیار ناچیز است ولی در عین حال جمع‏آوری و خرج حسینیه و امور خیرات می‏شود.

قبرستان ایرانیان

قبرستان ایرانیان که از سوی مرحوم نظرعلی خان در 150 سال پیش وقف ایرانیان شده اکنون به قبرستان عمومی شیعیان مبدل شده و تحت نظارت اوقاف کلکته اداره می‏شود.

مسجد بصروی

مسجد بصروی کلکته تنها مسجدی بوده که به دست ایرانیان در سال 1830 در منطقه‏ ی امام‏باره کلکته ساخته شده است. این مسجد حدود 45 مغازه دارد و مساحت کل آن 5,000 فوت مربع است. این مجموعه موقوفه‏ی مرحوم حاج محمود بصروی یکی از ایرانیان آن زمان بوده و براساس وقف‏نامه، متولیان آن سلسله‏ی نسلهای آینده‏ی آن مرحوم می‏باشد و در حال حاضر متولی این موقوفه میرزا علی عقیل بصروی است.

حسینیه ‏ی شهر باردوان (حومه‏ی کلکته)

در شهر بارداوان در 100 کیلومتری کلکته یک حسینیه بوده که اکنون خراب شده است و فقط قسمتی از آن به عنوان آثار تاریخی باقی مانده است. مسجد کوچکی در کنار حسینیه وجود دارد که توسط انور شهید بیک بنا شده است. انور شهید بیک از ایرانیان معروف و متمول مقیم شهر بارداوان در زمان خویش بود و حدود 500 سال پیش فوت کرده است. حسینیه و مسجد از جانب ایشان وقف نسلهای بعدی آن مرحوم می‏باشد. در حال حاضر آن مرحوم به نام سید محمد حسین تولیت مسجد را در اختیار دارد قبر مرحوم انور شهید بیک در کنار مسجد واقع است. مساحت این مسجد با محوطه‏ ی آن حدود 300 متر مربع می‏باشد که در وسط آن یک استخر وجود دارد. این مسجد زمینی زراعی به مساحت 90,000 مترمربع دارد که در آن برنج کشت و درآمد آن صرف مسجد و امور خیریه می‏شود.

اماکن و موقوفات تاریخی شهر هوگلی

شهر تاریخی هوگلی در 40 کیلومتری کلکته قرار دارد. این شهر در زمان سلطه‏ی انگلیس‏ها در هند بندر مهم تجاری کلکته پایتخت آن زمان هند بوده است.

آثار باستانی هوگلی و همچنین تأسیسات احداثی در آن شهر از زمان انگلیسی‏ها و از طرفی اماکن و ابنیه‏ی تاریخی و مذهبی شهر جلوه‏ی خاصی به شهر کوچک هوگلی داده است و موقعیت جغرافیایی آن بر این زیبایی افزوده است. هوگلی در واقع یک شهر تاریخی دیدنی بی‏نظیر در هند محسوب می‏شود از سویی دیگر کم و کیف وضعیت موقوفات شهر هوگلی که توسط مرحوم حاج محمد محسن اصفهانی قریب به 150 سال پیش وقف شده است به قدری مفصل و با اهمیت است که یک انگلیسی در زمان سلطه‏ی انگلیسی‏ها در هند در طول 5 سال اقامت در آن شهر یک کتاب 800 صفحه‏ای در مورد تاریخ و سرگذشت هوگلی نوشته است. که این کتاب در حال حاضر بسیار کمیاب است. این شهر در حال حاضر به یک دهکده‏ی تاریخی و زیبا مبدل شده است که در حد خود بی‏نظیر است. به جرأت می‏توان گفت که گنجینه‏ای عظیم و بی‏کران تحت عنوان موقوفه یادگار مرحوم حاج محمد محسن اصفهانی در هوگلی نهفته است.

موقوفات مرحوم حاج محمد محسن اصفهانی

در خصوص دارایی‏ ها و موقوفات حاج محمد محسن اصفهانی در شهر هوگلی داستانهای زیادی نقل شده است. گفته می‏شود جواهرات آن مرحوم در موزه‏ی بانک مرکزی ایالت بنگال غربی و پولهای نقدی ایشان در نزد بانک مرکزی آن ایالت نگهداری می‏شود و بانک مرکزی در قبال ادعاهای شیعیان نسبت به اموال نقدی مرحوم اصفهانی آن را امانت اعلام کرده است. در عین حال هیچ کس حتی معتمدین محل از سودهای حاصل از اموال نقدی آن مرحوم خبری ندارند. به نقل از یکی از معتمدین محل فردی به نام حاج صدر اصفهانی که در حال حاضر مقیم دمشق است طبق اقامه‏ی دعوی در دادگاه ایالت بنگال غربی خود را حافظ منافع اموال مرحوم حاج محمدمحسن اصفهانی اعلام و درخواست استرداد اموال آن مرحوم را کرده است.

حسینیه‏ ی هوگلی

هوگلی دو حسینیه دارد؛ یکی حسینیه‏ ی کوچک و دیگر حسینیه‏ی بزرگ.

حسینیه‏ی کوچک را خود حاج محمدمحسن اصفهانی در سال 1806 میلادی بنا کرده است و خود وی در آنجا به عبادت مشغول بود.

دیگری حسینیه‏ ی بزرگ که در سال 1847 میلادی پس از فوت مرحوم حاج محمدمحسن اصفهانی (1812 میلادی) ساخته شد. بدین ترتیب که بعد از فوت مرحوم حاج محمدمحسن اصفهانی فردی به نام مولوی سید محمد کرامت علی از طرف دولت وقت انگلیس مسؤول حفاظت از دارایی‏های مرحوم حاج محمدمحسن اصفهانی می‏شود و این شخص در سال 1847 از درآمد حاصله از دارایی‏های آن مرحوم حسینیه‏ی بزرگ هوگلی را بنا می‏کند. در اینجا ذکر این نکته قابل توجه است که درآمد حاصله از دارایی‏های آن مرحوم به قدری از نظر ارزشی بالا بود که حسینیه‏ای به آن عظمت بنا شده است. بنابراین می‏توان حدس زد که دارایی‏های نقدی ایشان بی‏حساب بوده است.

بر سردر این حسینیه برج بسیار بلندی قرار دارد و ساعتی بر روی آن برج نصب شده است که از این ساعت در دنیا فقط دو نمونه وجود دارد؛ یکی ساعت BIG BEN لندن و دیگری ساعت حسینیه‏ی هوگلی.

در خصوص علت نصب این ساعت داستانهای زیادی نقل شده است ولی آنچه که مسلم است این است که ساعت، اهدایی ویکتوریا ملکه‏ی انگلیس به این حسینیه می‏باشد و به هنگام دیدار ملکه ویکتوریا از هوگلی، وی آنچنان تحت تأثیر زیبایی هنری معماری حسینیه قرار گرفته که ساعت یاد شده را به این حسینیه اهدا کرده است.

ساعت بزرگ حسینیه سه زنگوله دارد که زنگوله‏ی کوچک 400 کیلوگرم وزن دارد و هر یک ربع ساعت زنگ می‏زند و زنگوله‏ی متوسط 600 کیلوگرم وزن دارد و هر نیم ساعت زنگ می‏زند و زنگوله‏ی بزرگ 800 کیلوگرم وزن دارد و هر ساعت زنگ می‏زند. سه چکش زنگوله‏ها هر یک به ترتیب 35، 25، و 40 کیلوگرم وزن دارند و دستگاه ساعت 2,500 کیلوگرم وزن دارد به این ترتیب کل وزن ساعت 4,400 کیلوگرم است. این ساعت هفته‏ای یک بار کوک می‏شود.

مرحوم حاج محمدمحسن اصفهانی تا آخر عمر ازدواج نکرد و لذا وارثی نداشت و مسلک درویشی را پیش گرفت و زندگی خود را وقف عبادت و خدمت به مردم کرد. پدر حاج محمدمحسن اصفهانی تاجر بسیار معروفی بود و بین ایران و هند تجارت می‏کرد این حسینیه به قدری زیبا و بی‏نظیر ساخته شده است که در نگاه اول هر بیننده‏ای را به حیرت می‏اندازد. این حسینیه دارای حیاط بسیار بزرگ و در وسط آن یک حوض بزرگ و سه حیاط اندرون - بیرونی دارد. ساختمان آن دو طبقه با اتاقهای متعدد و دو برج بلند دارد و با سنگ‏کاری سنتی بنا شده است. در حاشیه‏ی آن املاک سرسبز و خرم به وسعت بیش از 4,000 هکتار و یک آبگیر اختصاصی جهت پرورش ماهی وجود دارد.

آرامگاه خانوادگی حاج محمدمحسن اصفهانی در کنار حسینیه ‏ی هوگلی در یک قبرستان کوچک اختصاصی قرار دارد که شامل قبر آن مرحوم، مادرش، خواهر بزرگش، و استاد وی است. ایرانی‏هایی که در قدیم در هوگلی زندگی می‏کردند بعد از جدا شدن پاکستان از هند از هوگلی به بنگلادش و پاکستان مهاجرت کرده‏اند. بعد از فوت حاج محمدمحسن اصفهانی تولیت حسینیه‏ی بزرگ و حسینیه‏ی کوچک به فردی به نام سید محمد کرامت علی سپرده شد و آخرین متولیان حسینیه آقایان سید الطاف حسینی و دکتر اعجاز حسین جعفری بودند؛ ولی بعد از فوت آنها به علت اختلاف شدید بین متولیان دولت ایالتی بنگال غربی دو نفر را برای اداره‏ی حسینیه تعیین کرد که هر دو از اهل تسنن می‏باشند از آن تاریخ تا به حال کشمش و شکایت در دادگاه برای تسلط شیعیان جهت اداره‏ی حسینیه همچنان ادامه دارد. در عین حال بخش کوچکی از حسینیه به همت آقای سید محسن‏رضا موسوی عابدی به عنوان حوزه علمیه‏ای به نام اهل بیت اداره می‏شود و آقای محمد زین‏العابدین بنگالی اعزامی از سازمان مدارس دینی خارج از کشور در حوزه‏ی علمیه تدریس می‏کند. این حوزه در حال حاضر 30 طلبه دارد در صورتی که تا 10 سال پیش 85 طلبه در آن به تحصیل اشتغال داشتند. یکی از عوامل تقلیل متقاضیان تحصیل فقیر بودن اهالی آن شهر و دومی بلاتکلیف بودن وضعیت حسینیه است. در ضلع جنوب دیوار حسینیه‏ی بزرگ وقف‏نامه‏ی مرحوم حاج محمدمحسن اصفهانی به صورت سنگ نوشته روی دیوار به طول 20 متر حک شده است. این حسینیه دارای مغازه‏های بیشماری (حدود 600 باب) است که چون از سالها پیش به اجاره واگذار شده درآمد چندانی ندارد که آن هم گوشه‏ای از مخارج حسینیه را تأمین می‏کند. یک قبرستان کوچک برای دفن اموات شیعیان، یک کالج به نام محسن کالج، یک بیمارستان، یک مدرسه به نام هوگلی اسکول متعلق به حسینیه است که در حال حاضر از طرف اوقاف اداره می‏شود. یک باب مدرسه‏ی دیگر که قبلا زائر سرای حسینیه بود و فعلا به مدرسه تبدیل شده دایر است که متولی آن حاج محسن علی شیرازی از مؤمنین کلکته می‏باشد و از درآمد آن مخارج بخشی از امور خیریه‏ی حسینیه تأمین می‏شود.

با توجه به زمینه‏های بسیار مساعد در اهالی شهر که قریب به اتفاق آنها مسلمان و شیعه می‏باشند و از طرفداران انقلاب اسلامی ایران هستند در صورت انجام یک برنامه‏ریزی دقیق و در نتیجه، تسلط کامل شیعیان بر حسینیه و ابنیه و املاک آن که تقریبا به جز منازل ساکنین، تمام ابنیه و املاک هوگلی را دربر می گیرد و با اضافه کردن 24 دهکده اطراف آن که اهالی آن نیز اکثرا مسلمان و شیعه می‏باشند می‏توان موقعیت خوبی را برای ایجاد یک پایگاه اسلامی شیعه در هوگلی و حومه‏ی آن به دست آورد. از طرف دیگر از تصرف املاک و موقوفات هوگلی توسط هندوها که به نقل از معتمدین محل تاکنون به لحاظ قدمت و عظمت بنای آن قیمتی برای آن تعیین نشده است جلوگیری کرد.

حسینیه ‏ی مرشد آباد (نزدیک هوگلی و کلکته)

در مرشد آباد یک حسینیه وجود دارد که به نام حسینیه‏ ی مرشد آباد معروف است. این حسینیه در تاریخ 1750 میلادی توسط سراج‏الدوله بنا شده است. این فرد از ایرانیان معروف آن زمان بود و چون سراج‏الدوله مخالفت حکومت انگلیسی‏ها بود و با آنها مبارزه می‏کرد توسط دولت انگلیس اعدام شد. حدود 15 سال پیش به خاطر اختلاف بین وارثین و متولیان حسینیه، دولت ایالتی بنگال غربی از طریق اداره‏ی باستان‏شناسی اداره‏ی این حسینیه را به دست گرفت. این حسینیه حدود 100 باب مغازه دارد که درآمد آن توسط مأموران اوقاف جمع‏آوری می‏شود و صرف بازسازی و نگهداری آن می‏شود. مساحت این حسینیه 400 متر مربع است و قبرستان کوچکی در کنار حسینیه قرار دارد که آرامگاه خانوادگی سراج‏الدوله و قبر آن مرحوم در آن واقع است. در حال حاضر حدود 40 خانوار ایرانی در مرشد آباد زندگی می‏کنند. شایان ذکر است مرشد آباد 170 کیلومتر با کلکته فاصله دارد.

حیدر آباد (ایالت آندراپرادش)

حیدر آباد بر فراز فلات دکن در جنوب شرقی هند واقع شده است و حدود 5 میلیون نفر جمعیت دارد و 50% آن را مسلمانان تشکیل می‏دهند. حدود 500 سال پیش قطب شاه از قبیله‏ی قراقریونلوی همدان به جنوب هند آمد و حاکمیت منطقه ‏ی دکن را به دست گرفت. شهر حیدر آباد 400 سال پیش توسط سلطان محمد قلی قطب شاه چهارمین سلسله‏ی قطب شاهیان تأسیس شد (تا این زمان قلعه‏ی گلنکده پایتخت بود) و بنا به ارادت قطب شاهیان به امیرمؤمنان حضرت علی (ع) (حیدر کرار) این شهر حیدر آباد نامیده شد. وی با احداث بناهای معروف و تاریخی - اسلامی با استفاده از خدمات هنرمندان ایرانی همچون میرمؤمن استرآبادی که مردی فاضل، مدیر و مدبر بود پیشرفت بسیار خوبی کرد و با ایران نیز دوستی استوار بنا نهاد و لذا زمان سلطنت محمد قلی قطب شاه به عصر طلایی دکن معروف است. اکثر عمارتها و بناهایی که در زمان قطب شاهیان ساخته شد کتیبه‏های فارسی دارد البته در منطقه‏ی دکن سه سلسله‏ی مسلمان به ترتیب سلاطین بهمن، سلسله‏ی قطب شاهیان و سلسله‏ی آصف حاجیان حکومت کردند. ظهور این سلسله مقارن با حضور انگلیسی‏ها و فرانسوی‏ها در شبه قاره‏ی هند بود. این سلسله به هفت نظام تقسیم شد و آخرین نظام میرعثمان علی خان بود که تا زمان استقلال هند در سال 1947 میلادی ادامه داشت.

آثار تاریخی - اسلامی در حیدر آباد

قبل از معرفی آثار و موقوفات ایرانیان در حیدر آباد به لحاظ اهمیت آثار تاریخی - اسلامی دوران حکومتهای قطب شاهیان و آصف حاجیان مرور کوتاهی بر چند اثر اسلامی آن زمان می‏کنیم:

قلعه‏ ی گلکنده

این قلعه که در ده کیلومتری حیدر آباد واقع است در سال 918 ه ق پایتخت سلسله قطب شاهیان بود و امارتهای بلند و محکم و یک مسجد تاریخی نیز دارد که از مشهورترین آثار تاریخی و اسلامی به شمار می‏رود. کتیبه‏های فارسی روی دیوارهای آن مشهود است و مقبره‏ی اکثر سلاطین قطب شاهی در آن قلعه می‏باشد که معروفترین آنها مقبره‏ی محمد قلی قطب شاه مؤسس شهر حیدر آباد است.

حسینیه ‏ی حضرت زهرا

این حسینیه در زمان عثمان علی خان حاکم هفتم حید آباد در سال 950 ه- ق ساخته شد. وی این حسینیه را به عنوان مادرش وقف شیعیان کرد. از آن تاریخ به بعد همه ساله در ماههای محرم روضه‏خوانی می‏شود و

تولیت آن با خاندان و نوادگان عثمان علی خان می‏باشد. عمارت از آثار تاریخی و اسلامی است.

کوه مولا علی

این کوه در 30 کیلومتری حیدر آباد واقع است و توسط ابراهیم قلی قطب شاه ساخته شد. اماراتی به نام بارگاه حضرت علی (ع)، حضرت ابوالفضل العباس (ع) (متولی آن میرفیاض محمدعلی خان که ایرانی الاصل است)، مقام حضرت محمد (ص)، فاطمه زهرا (س) (که متولی آن ایرانی الاصل است) و باغ حضرت زهرا (س) در آن کوه قرار دارد و مسلمانان بویژه شیعیان هر هفته برای زیارت به آن کوه می‏روند.

سه رشته کوه مقدس دیگری به نامهای کوه قدم حضرت رسول، امام رضا و امام زمان در حیدر آباد وجود دارد از این سه رشته کوه، کوه امام ضامن وقف حضرت امام رضا (ع) می‏باشد که زمینهای بسیار وسیع دارد و به صورت موقوفه اطراف آن را گرفته است. موقوفات دیگری نیز به نام حضرت امام رضا (ع) در حیدر آباد وجود دارد. به همین منظور شیعیان در حیدر آباد سالهاست که طی شکایتی خواستار رسیدگی به موقوفات عظیم کوه امام ضامن که در حال حاضر در دست دولت است شده‏اند.

ملکه مسجد

این مسجد در سال 1027 ه- ق به دستور سلطان محمد قطب شاه ساخته شد. سنگ بنای این مسجد را در آن زمان ایرانیان گذاشتند. مکه مسجد در مرکز شهر واقع است و 7,500 مترمربع مساحت دارد.

دارالشفاء

این بیمارستان در سال 1004 ه- ق به دستور محمدقلی قطب شاه ساخته شد. در داخل بیمارستان یک مسجد و یک حسینیه وجود دارد که بسیار تاریخی و دیدنی است. علی‏رغم گذشته چند صد سال هم‏ اکنون نیز این بیمارستان دایر است.

چهار منار

عمارتی است اسلامی و بسیار تاریخی که در سال 1006 ه- ق به دستور محمدقلی قطب شاه بنا شد. در این امارات مدرسه ‏ی علوم دینی وجود دارد که طلاب در آن به تحصیل دینی مشغولند.

مسجد جامع

این مسجد در سال 1006 ه- ق به دستور امین الملک بهادر یکی از دولت‏مردان ایرانی الاصل قطب شاهی بنا شد و از بناهای بسیار دیدنی است.

مساجد و تکایا و حسینیه‏ها و اماکن تاریخی و اسلامی زیادی از زمان حکومت دو سلسله‏ ی یاد شده در حیدر آباد وجود دارد.

اماکن و موقوفات در حیدر آباد

مجتمع انجمن ایرانیان

این مجتمع شامل حسینیه، دفتر انجمن، کتابخانه و ساختمان حضرت ابوالفضل العباس (ع) (واحد مسکونی) است. این مجتمع زیر نظر اعضای انجمن اداره می‏شود.

انجمن اتحاد ایرانیان مقیم حیدر آباد

این انجمن 50 سال پیش به منظور حفظ سنتها و ارزشهای ایرانی و کمک به ایرانیان مقیم حیدر آباد تأسیس شد و هر سه سال یکبار انتخابات آن انجام می‏گیرد.

اعضای این انجمن عبارتند از محمدرضا کاظمی، غلامعلی رشتی و محمد باقر دهقانی.

انجمن اتحاد ایرانیان مقیم حیدر آباد 43 سال پیش هزار مترمربع زمین (با جمع‏آوری پول از ایرانیان مقیم) خریداری و یک حسینیه و کتابخانه به نام حسینیه‏ی ایرانیان مقیم حیدر آباد احداث کردند و سند آن به نام حسینیه ثبت شد و 18 سال پیش نیز 700 مترمربع زمین جنب حسینیه را خریدند و به حسینیه ملحق کردند و در آن 8 واحد مسکونی ساختند و اجاره دادند و عایدات آن را صرف امور خیریه و حسینیه می‏کنند.

قبرستان ایرانیان

این قبرستان در منطقه‏ ی سلطان شاهی حیدر آباد قرار دارد 400 سال پیش از طرف مرحوم حاج میر محمد مؤمن استرآبادی وقف شده است. به هنگام وقف، قبرستان وسعت بسیار زیادی داشت ولی به مرور زمان هندوها زمینهای آن را تصرف کردند و به نحوی که در حال حاضر 20,000 متر مربع باقی مانده است.

اعضای تولیت این قبرستان عبارتند از سید رضا حسن آزاد، سید علی موسوی، میر عنایت باقری و سید حامد حسینی جعفری.

حسینیه‏ی حضرت ابوالفضل العباس

این حسینیه در منطقه‏ ی گالی خبر حیدر آباد واقع و موقوفه‏ی مرحوم صمصام شیرازی صاحب امتیازی روزنامه‏ی شیراز - که در آن زمان به زبان اردو و فارسی در حیدر آباد منتشر می‏شد - است. مساحت آن 150 متر مربع و متولی فعلی آن محمدجمال درویش می‏باشد.

شایان ذکر است همان‏طور که ملاحظه می‏شود ایرانیان از 500 سال قبل از زمان قطب شاهیان وآصف حاجیان تا 90 سال پیش (پایان حکومت میر عثمان علی) دارای اموال و املاک موقوفات زیادی بودند که به مرور زمان از دست ایرانیان خارج شده و به تسلط حکومت هند یا به تصرف هندی‏های شیعه و غیر شیعه در آمده است.

املاک موقوفات واقع در بنگلور (ایالت کارناتاکا)

موقوفات مرحوم حاج میرزا علی عسگر شیرازی

حسینیه‏ ی شیرازی

این حسینیه به مساحت 350 متر مربع در منطقه‏ ی ریچ‏من تون بنگلور قرار دارد و زمین آن 110 سال پیش از جانب همسر مرحوم حاج میرزا علی عسگر شیرازی به نام مرحومه بی‏بی شهربانو وقف حسینیه شد.

متولی فعلی حسینیه حاج میرزا محمدمهدی است.

هتل وینسرمیز

مرحوم حاج میرزا علی عسگر شیرازی مجتمع بزرگی را که در آن زمان به عنوان میهمانسرای شیعیان استفاده می‏شد برای استفاده‏ی عموم وقف و درآمد آن صرف امور خیریه و حسینیه ‏ی ایرانیان می‏کند. این مجتمع در منطقه‏ی شانکی‏رود بنگلور قرار دارد. ولی به دلیل بروز اختلاف بین بازماندگان مرحوم و متولیان موقوفات آن مرحوم بر سر اجرای وقف‏نامه متأسفانه وراث مرحوم چندین سال قبل ساختمان را به فردی هتل‏دار به مدت 90 سال ماهیانه 4,000 روپیه (معادل 100 دلار) اجاره می‏دهند. در صورتی که حداقل اجاره ماهیانه این هتل در حال حاضر 20,000 دلار است. مساحت زمین 16,500 متر مربع و دارای فضای بسیار وسیع، ساختمانهای چند طبقه با اتاقهای متعدد که در حال حاضر به عنوان هتل پنج ستاره استفاده می‏شود.

موضوع اختلاف و نحوه‏ی اجرای وقف‏نامه در مورد تولیت و عایدات هتل با شکایت عده‏ ای از شیعیان و معتمدین بنگلور در دادگاه مطرح شده ولی بنا به اظهار آقای حاج میرزا محمدمهدی به دلیل عدم آشنایی مراجع قضایی بنگلور با مسائل وقف شیعیان، مورد اختلاف حل نشده و حتی مراتب این اختلاف به دفتر مقام معظم رهبری اعلام و استفسار شده است ولی تاکنون همچنان موضوع لاینحل مانده است. با آقای حاج حبیب شیرازی نوه‏ی واقف مذاکره شد ایشان اظهار داشتند وقف‏نامه مبهم است. بازماندگان استنباط می‏کنند که موقوفات مرحوم حاج میرزا علی عسگر شیرازی و فرزند وی باید توسط وارثین اداره شود ولی متولیان و معتمدین موقوفات معتقدند بایستی توسط آنان اداره شوند. ایشان اضافه کردند مخالفتی با حل موضوع نیست مشروط بر اینکه نماینده‏ای تام‏الاختیار از سوی مقام معظم رهبری در بنگلور حضور داشته باشند و مشکل شرعی موقوفه را حل کنند. هر حکمی ایشان بدهند لازم‏الاجرا خواهد بود.

توضیح اینکه موضوع از سوی دفتر مقام معظم رهبری در حال رسیدگی و پیگیری است.

مسجد عسگری (شیرازی)

این مسجد در منطقه‏ ی ریچ‏من‏تون بنگلور قرار دارد و مساحت آن 700 متر مربع است زمین آن از طرف دولت ایالتی وقت اهدا شده و با تأمین هزینه‏ی آن از سوی مرحوم میرزا علی عسگر شیرازی ساخته شده است. متولی آن حاج میرزا محمدعلی صدری می‏باشد. این مجتمع اسلامی شامل مسجد، دفتر انجمن و کلینیک بیماران است.

قبرستان ایرانیان

زمین این قبرستان 100 سال پیش از طرف مرحوم حاجی میرزا علی عسگر شیرازی جهت دفن اموات ایرانیان و شیعیان مقیم بنگلور وقف شده و در منطقه‏ی ریچ‏من‏تون واقع است و 15,000 متر مربع مساحت دارد. این قبرستان زیر نظر حاج میرزا محمدمهدی (رئیس مؤسسه‏ی انتشارات اسلامی امامی‏ها) اداره می‏شود و اوقاف بنگلور نیز بر آن نظارت می‏کند. آرامگاه مرحوم حاج میرزا علی عسگری شیرازی در این قبرستان قرار دارد.

موقوفه ‏ی حاج آقا عبدالحسین شیرازی

حسینیه‏ ی عبدالحسین شیرازی

این حسینیه 80 سال پیش از طرف مرحوم حاج عبدالحسین شیرازی وقف شده و مساحت آن 600 متر مربع است. متولی حسینیه نوه‏ ی پسری مرحوم به نام حاج حبیب آقا شیرازی است.

موقوفه‏ ی مرحوم حاج علی‏رضا شیرازی

این موقوفه عبارت است از یک مجتمع که زمین آن 9,500 متر مربع می‏باشد در منطقه ‏ی ریچ‏من‏تون بنگلور قرار دارد. حدود 50 سال پیش مرحوم حاج علی‏رضا شیرازی فرزند مرحوم حاج عبدالحسین شیرازی وقف شیعیان و ایرانیان مقیم بنگلور کرده است. این مجتمع شامل مدرسه، آپارتمانهای متعدد و محوطه بسیار بزرگی می‏باشد. اعضای تولیت آن 5 نفر هستند که دو نفر آن به ترتیب حاج میرزا محمدمهدی و حاج حبیب شیرازی هستند. این ملک نیز مشکل وقف‏نامه دارد و اماکن مسکونی آن با اجاره بسیار کم در اجاره‏ی افراد می‏باشد و به لحاظ مشکل بین وراث و متولیان در اداره‏ی این موقوفه، مستأجرین نیز از این فرصت سوء استفاده کرده و تقریبا به صورت رایگان در آن سکونت دارند. اعضای تولیت که دو تن از آنان همان افراد اعضای تولیت هتل وینسرمیز هستند اظهار داشتند آمادگی کامل وجود دارد مشکل این

مجتمع و هتل، هر دو با هم ان شاء الله از سوی نماینده ‏ی مقام معظم رهبری بررسی و حکم شرعی جهت اجرا و اداره‏ی موقوفات صادر شود تا بیش از این بلاتکلیف نماند زیرا این احتمال وجود دارد اوقاف بنگلور از این فرصت استفاده کرده و هر دو موقوفه را از دست متولیان یا وارثین خارج کند.

توضیح

مؤسسه ‏ی انتشارات اسلامی امامی‏ها به مدیریت حاج میرزا محمدمهدی - که یک ایرانی الاصل است - در بنگلور یک مؤسسه‏ی خیریه و انتشاراتی اسلامی است و چندین مدرسه‏ی اسلامی زیر نظر آن در بنگلور و شهرهای اطراف آن - بویژه علیپور - اداره می‏شود و کتابهای اسلامی شیعه، متضمن فتاوی و نظرات فقهی و شرعی حضرت امام خمینی (ره) و آیت الله سیستانی را منتشر می‏کند. تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد هزینه‏های این بنیاد از سوی مؤمنین بنگلور و بخش اعظم آن از دفتر آیت الله سیستانی در لندن تأمین می‏شود. در محل مؤسسه و دفتر رئیس مؤسسه تمثال مبارک حضرت امام (ره) و آیت الله سیستانی نصب شده بود. آقای حاج میرزا محمدمهدی رئیس مؤسسه ضمن ابراز ارادت به مقام معظم رهبری و اعلام برنامه‏های هماهنگ مؤسسه بانظام مقدس جمهوری اسلامی ایران از مراجع و مراکز اسلامی جمهوری اسلامی ایران انتظار داشتند که عنایت بیشتری به مؤسسه‏ی یاد شده داشته باشند.

شهرستان علیپور

شهرستان علیپور در 70 کیلومتری بنگلور قرار دارد. این شهر 12,000 نفر جمعیت دارد که 100% آن مسلمان و 90% شیعه و 80% سید می‏باشند. این شهرستان به لحاظ شرایط خاص خود مراکز علوم دینی متعددی را در خود جای داده است و لذا علیپور یک شهر کاملا مذهبی است و مسلمانان بویژه شیعیان توجه خاصی نسبت به این شهرستان دارند و در عزاداری‏ها و مراسم مذهبی در آن شهرستان از تمام نقاط بنگلور شرکت می‏کنند. اجمالا به تعدادی از مراکز علوم دینی و یک بیمارستان اهدایی از سوی مقام معظم رهبری اشاره می‏شود:

بیمارستان امام خمینی

در سال 1982 به هنگام دیدار حضرت آیت الله خامنه‏ ای از شهرستان علیپور هند به دلیل عدم وجود بیمارستان در آن شهرستان ایشان دستور ساخت بیمارستان را صادر فرمودند. این بیمارستان در زمینی به مساحت 8 هکتار که از سوی اهالی آن شهرستانی اهدا شده به زیر بنای 800 متر مربع احداث شده است. در سال 1987 ساخت بیمارستان آغاز و در سال 1992 ساختمان آن پایان یافت و افتتاح شد. این بیمارستان با هیئت امنای 12 نفره اداره می‏شود. سرپرست بیمارستان آقای مهندس افحم یکی از شیعیان اهل آن شهرستان و ناظر امور هیئت امنا آقای میرزا محمدمهدی رئیس مؤسسه‏ی انتشارات اسلامی امامی‏ها است و به نقل از مسؤول بیمارستان بخشی از تجهیزات بیمارستان از سوی این مؤسسه اهدا شده است در بازدیدی که از بیمارستان به عمل آمد مشاهده شد بیمارستان نیاز به بازسازی دارد و وسایل پزشکی آن مجهز نیست و در عین حال تنها بیمارستان شهرستان علیپور بوده و از هر مریض برای معاینه 2 روپیه دریافت می‏شود. به نقل از سرپرست بیمارستان به دلیل کم بودن جمعیت شهر و عدم امکان توانایی مالی اهالی، درآمد بیمارستان حدود یک‏چهارم هزینه‏ی خود را تأمین می‏کند و بقیه‏ی هزینه‏های آن از سوی دفتر مقام معظم رهبری، مؤمنین و معتمدین بنگلور و آقای حاج میرزا محمدمهدی تأمین می‏شود. در این بیمارستان در حال حاضر 3 دکتر و 7 پرستار و 5 کارمند مشغول کار می‏باشند.

حوزه‏ ی علمیه باقر العلوم

این حوزه دو سال پیش از سوی مقام معظم رهبری در علیپور ساخته شد و در سال 1998 افتتاح شد. 25 محصول علوم دینی به طور شبانه‏روزی و 40 محصل به طور نیمه وقت در آن مشغول تحصیل هستند. این حوزه را 3 مدرس و یک مدیر اداره می‏کنند. مدیریت آن با حجت الاسلام محمدعلی عابدی (اهل هند) می‏باشد که در حوزه‏ی علمیه‏ی قم تحصیل کرده است. زمین این حوزه 5,000 متر مربع است و کلیه‏ی بودجه‏ی آن از طرف مقام معظم رهبری تأمین می‏شود.

مدرسه‏ ی زینبیه (وابسته به مؤسسه‏ی اسلامی امامی‏ها)

در سال 1994 از سوی مؤسسه ‏ی انتشارات اسلامی امامی‏ها در بنگلور مدرسه‏ای اسلامی در سطح دبیرستان (دخترانه) و ابتدایی (پسرانه) در شهرستان علیپور تأسیس شد که مورد توجه خاص اهالی قرار دارد. این مدرسه زیر نظر حاج میرزا محمدمهدی رئیس این مؤسسه اداره می‏شود. شایان ذکر است این مدرسه از نظر تجهیزات بسیار مجهز است و کلیه‏ی تجهیزات علمی و آزمایشگاهی را دارد و علاوه بر دروس دوره‏ی تحصیلی، دروس اسلامی نیز در آن تدریس می‏شود. محصلین آن همگی شیعه می‏باشند. تمثال مبارک حضرت امام خمینی (ره) در دفتر مدرسه و کلاسها نصب شده بود.

بیت الزهراء

این مجتمع علوم دینی به مساحت 1,800 متر مربع در شهرستان علیپور از سوی یکی از افراد بانفوذ بنگلور به نام حاج آقا زکی باقری در حال احداث است که به دلیل پر هزینه بودن، ساختمان آن فعلا نیمه کاره مانده است. به هنگام بازدید از شهرستان علیپور مسؤولین و مؤمنین آن شهرستان از جمهوری اسلامی ایران انتظار کمک مالی برای تکمیل این مجتمع علوم دینی داشتند.

موقوفات و اماکن مذهبی شهرستان

مدرس (ایالت تامیل نادو)

در شهرستان مدرس اماکن مذهبی و موقوفات متعددی وجود دارد که به علت محدودیت زمانی مأموریت فرصت دیدار میسور نشد.

شایان ذکر است حسینیه‏ ی هزار چراغ و مسجد شیعیان مدرس، موقوفه‏ی حاج آقا خلیل شیرازی و مدرسه‏ی علمیه‏ی امام مهدی (عج) تحت تولیت حاج غلام احمد عسگری و حاج علی محمد شیرازثی اداره می‏شود.

علاوه بر مدرس شهرهای دیگری نیز که شیعه‏نشین هستند آثار و موقوفاتی از ایرانیان دور در آنها وجود دارد که باید در فرصتهای بعدی مورد بازدید و تحقیق قرار گیرند.

نتیجه

آنچه که در این مقاله بیش از هر مطلبی مورد توجه قرار گرفته است وجه اشتراک درآمد ناچیز اکثر مستغلات موقوفات و املاک ایرانیان متوفی و همچنین پراکندگی این موقوفات در شهرهای مختلف هند است که متأسفانه به علت عدم پیشگیری افزایش اجاره ‏بهای آنها از سوی متولیان و همچنین عدم توجه به نگهداری اماکن استیجاری موقوفات روز به روز در حال نابودی هستند. بعضی از این موقوفات بویژه موقوفات مرحوم حاج محمد محسن اصفهانی در شهر هوگلی که به علت قدمت تاریخی و عظمت هنری ساختمان، ارزش آن قابل تخمین نیست به دلیل عدم وجود متولی و در نتیجه عدم دلسوزی در حفظ بناها و بی‏توجهی نسبت به پیگیری درآمدهای مستغلات آن با گذشت زمان یا از بین خواهند رفت یا اینکه همانند بعضی از موقوفات که به نظارت ادارات اوقاف محل در آمده است از تسلط ایرانیان و حتی شیعیان خارج خواد شد. بدیهی است چنانچه برای اداره‏ی موقوفات و املاک ایرانیان متوفی و بلاوارث برنامه‏ریزی دقیقی صورت گیرد و با هماهنگی نمایندگیهای جمهوری اسلامی ایران و انجمن‏های ایرانی مقیم محل و یا متولیان موقوفات، مدیریت سازمان یافته‏ای اعمال شود مستغلات این موقوفات به درآمدهای قابل توجهی خواهد رسید. قطعا از این رهگذر علاوه بر امکان حفظ و نگهداری هر چه بهتر از موقوفات و تأمین هزینه‏های اماکن مذهبی از درآمد حاصله می‏توان هزینه‏های حوزه‏های علمیه و مدارس علوم دینی و مؤسسات انتشارات اسلامی مستقر در محل را که از سوی جمهوری اسلامی ایران اداره یا نظارت می‏شوند و برای ادامه کارشان نیازمند منابع مالی هستند تأمین کرد و آنها را یاری بخشید.

گفتنی است دیدار این جانب از هند مقارن با ایام سوگواری حضرت سیدالشهدا بود توفیقی حاصل شد که ضمن سهولت دسترسی به متولیان و امامان جماعت و معتمدین محل برای کسب اطلاعات از وضعیت موقوفات، در مراسم عزاداری شیعیان شهرهای مختلف شرکت کنم مراسم سوگواری، سینه‏ زنی، زنجیرزنی شیفتگان آن حضرت به قدری پر فیض، معنوی و روحانی بود که هر بیننده‏ای را تحت تأثیر قدرت جهان اسلام و عظمت تشیع و عاشقان با اخلاص و جان‏نثاران اباعبدالله الحسین قرار می‏داد به طوری که در دهه‏ی ایام محرم تقریبا در همه‏ی شهرهای هند جلوه‏ی خاص ایام سوگواری کاملا مشهود بود از مساجد گرفته تا حسینیه‏ها و تکایا و بیشتر خیابانهای اطراف مراسم مملو از عاشقان سومین اختر تابناک اسلام بود به طوری که حتی هندوها برای تماشا و خبرنگاران دنیا برای تهیه‏ی گزارش حضور داشتند.

منبع: میراث جاویدان

یزدفردا

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا